Transcendendo

Discurso na Homenaxe á profesora de Historia Medieval da Universidade de Vigo, Mercedes Durany, Salón de Actos do Ed. Politécnico do Campus de Ourense, UVigo, 13 de maio de 2016, ás 19:00 h.

 

O escritor Peruano, Mario Vargas Llosa, no seu discurso de aceptación do premio Nobel, titulado “Eloxio da lectura e da ficción”, comezaba dicindo: “Aprendín a ler aos cinco anos, co meu mestre do colexio La Salle, en Cochabamba (Bolivia). É a cousa máis importante que me ten pasado na vida. Case setenta anos despois lembro con nitidez como esa maxia, traducir as palabras dos libros en imaxes, enriqueceu a miña vida, rompendo as barreiras do tempo e do espazo e permitíndome viaxar co capitán Nemo vinte mil leguas de viaxe submarina, loitar xunto a d’Artagnan, Athos, Porthos e Aramis contra as intrigas que ameazan á Raíña nos tempos do sinuoso Richelieu, ou arrastrarme polas entrañas de Paris, convertido en Jean Valjean, co corpo inerte de Marius ás costas. A lectura convertía o soño en vida e a vida en soño (…).

Non era doado escribir historias. Ao volverse palabras, os proxectos murchaban no papel e as ideas e imaxes desfalecían. ¿Como reanimalos? Por fortuna, alí estaban os Mestres para aprender deles e seguir o seu exemplo. Flaubert ensinoume que o talento é unha disciplina tenaz e unha longa paciencia. Faulkner, que é a forma –a escritura e a estrutura- o que engrandece e empobrece os temas. Martorell, Cervantes, Dickens, Balzac, Tolstoi, Conrad, Thomas Mann, que o número e a ambición son tan importantes nunha novela como a destreza estilística e a estratexia narrativa. Sartre, que as verbas son actos e que unha novela, unha obra de teatro, un ensaio, comprometidos coa actualidade e as mellores opcións, poden cambiar o curso da historia. Camus e Orwell, que unha literatura desprovista de moral é inhumana e Malraux que o heroísmo e a épica cabían na actualidade tanto como no tempo dos argonautas, a Odisea e a Ilíada.

Se convocase neste discurso a todos os escritores aos que debo algo ou moito, as súas sombras sumiríannos na escuridade. Son innumerables. Ademais de revelarme os segredos do oficio de contar, fixéronme explorar os abismos do humano, admirar as súas fazañas e horrorizarme cos seus desvaríos. Foron os amigos máis serviciais, os animadores da miña vocación, en cuxos libros descubrín que, aínda nas peores circunstancias, hai esperanzas e que vale a pena vivir, aínda que fora só porque sen a vida non poderíamos ler nin fantasiar historias”.

Á veces as circunstancias, o contexto, poden facernos dubidar da nosa función, refírome á nosa función coma docentes, coma Mestres. Ata o punto de que podemos chegar a pensar ¿para que?

É curioso, sen embargo, como toda a xente que pasa polas aulas -ao final dunha vida, centos ou miles de persoas- poden ter a resposta a esa pregunta sen nós, nin sequera, ser quen de albiscalo, sen nós sabelo.

O/a docente, de calquera nivel educativo, tamén de ensino superior, acaba por transcender, porque non deixa de ser un/unha creador/a, cada día que entra nunha aula, cada día que explica, escoita, e fala. Cada día que fala. Acaba por vivir noutros/as, en moitos/as outros e outras.

E cando ademais o/a docente é investigador/a, e escribe, como ocorre coa meirande parte dos/as profesores e profesoras universitarios/as, entón esa sorte de creación non deixan de prolongarse no tempo, eternamente.

Nestes días, eu quixen coñecer un pouco máis de Historia Medieval e tamén do desenvolvemento da comarca do Bierzo na Idade Media, do Convento de Santa Clara de Allariz, ou da organización política e territorial da Limia… e na busca de fontes atopei decenas de artigos de Mercedes Durany, cos que ha seguir ensinando dos que habemos seguir aprendendo. Velaí o poder de ser unha boa docente, unha boa mestra.

 

En Ourense, a 13 de maio de 2016

Virxilio Rodríguez Vázquez

Vicerreitor do Campus de Ourense da Universidade de Vigo

Fiando o labirinto

Discurso de inauguración da exposición “Carpet diem” (sic) de Paz de la Calzada curada por Almudena Fernández Fariña na Sala Alterarte, Campus de Ourense, UVigo, o 12 de maio de 2016

 

Na mitoloxía grega dise que sendo Minos e Pasífae os reis de Creta, esta librou unha dura guerra contra Atenas. Á cambio da paz os atenienses debían enviar sete homes e sete mulleres cada certo tempo a Creta para alimentar ao Minotauro, un ser metade home metade touro, que se alimentaba de carne humana, e que vivía recluído nun labirinto construído por Dédalo. A custodia dese labirinto, do que era imposible saír unha vez dentro, chamábase Ariadna, a filla dos reis de Creta. Nunha das ocasións nas que Atenas tiña que enviar o tributo a Creta, Teseo, fillo de Egeo, rei de Atenas, embarcou voluntario co obxectivo de matar ao Minotauro e liberar ao seu pobo de tan pesado sacrificio.

Ao chegar a Creta, Ariadna e Teseo namoraron á primeira vista. Movida por ese amor, Ariadna, que pasaba os días tecendo cun fío dun ovillo interminable ao pé do labirinto ideou un plan para que Teseo, unha vez morto o Minotauro, puidese saír do labirinto e fuxir con ela de Creta. O plan consistía en darlle a punta do fío que empregaba para fiar, de xeito que fose turrando del a medida que avanzase cara o centro do labirinto, e así, unha vez dese morte ao Minotauro, puidese regresar á saída seguindo o fío que Ariadna mantiña ben collido ao outro lado do muro.

En “Carpet Diem” (sic), Paz de la Calzada preséntanos un labirinto e invítanos a entrar nel para concitar a loita co Minotauro, para enfrontarnos á perda, porque o labirinto implica perderse. Para atoparnos coa dúbida, coas preguntas, para cuestionarnos se debemos escoller este ou aqueloutro camiño. O labirinto esperta pulsións primitivas en cada un de nós. No labirinto materialízase o perigo, e ese perigo exerce unha sorte de atracción atávica, chamándonos para que entremos, e unha vez dentro, o eco desa voz invisible, a chamada do Minotauro, obríganos a adentrarnos cada vez máis. E así, o labirinto, coma un remuíño, coma o reflexo do neno que mira dende a ponte o escuro do río, a profundidade das augas, vainos engulindo inevitablemente, vainos absorbendo, vainos levando cara o centro, cara a nada. ¿Como saír do labirinto, deste labirinto de Paz? O labirinto nómade que hoxe se nos presenta nesta sala, e que previamente xa tapizou espazos públicos e museísticos da Bahía de San Francisco, nos Estados Unidos de Norteamérica, sitúanos perante un paradoxo inquietante, que leva un paso máis alá a complexidade desta estrutura máxica. O labirinto mesmo está feito de fío. Un fío entretecido que vai creando a alfombra de formas imposibles, sumando reberetes, empatando texturas, cosendo teas, remendando ocos, zurcindo as panas desgastadas. Un fío do que turrou a creadora, de xeito tal que a medida que ía construíndo o labirinto, desfacía o ovillo, deixando orfa ao outro lado a Ariadna, deixándonos sen liña de vida, deixándonos á nosa sorte.

Nunha relectura adaptada do mito, o catedrático de economía da Universidade Nacional de Atenas, Yanis Varoufakis, tenta achegarnos no seu libro titulado “O minotauro global” ás claves da crise económica, que identifica en boa medida co salto ao vacío que supón fialo todo á aparente liberdade e xustiza dos mercados. Está no aire a pregunta de como saír do labirinto no que as sociedades de hoxe andan metidas… e mentres tanto nas Universidades, casas do coñecemento, seguimos a fiar o liño, seguimos a fiar fino, coa esperanza de que sempre haberá quen turre del para atopar a saída.

Grazas, pois, Paz por construír labirintos con fíos e grazas Almudena por traernos este labirinto a un lugar onde non deixamos de tecer fíos.

 

En Ourense, a 12 de maio de 2016

Virxilio Rodríguez Vázquez

Vicerreitor do Campus de Ourense da Universidade de Vigo